De samenspeelwaarde van speeltoestellen

Samen spelen is leuk, maar niet altijd vanzelfsprekend. Hoe maak je contact met kinderen die je niet kent? Of die er anders uitzien dan je gewend bent? Of die je misschien zullen afwijzen omdat je met krukken loopt? 

In eerdere artikelen bespraken we al hoe belangrijk een fijne sfeer is, waarin iedereen zich welkom en gezien voelt. Ook met het aanbieden van activiteiten kun je veel bereiken. Maar ook speeltoestellen kunnen meehelpen om het ijs te breken tussen kinderen. BuitenSpelen vroeg twee speeldeskundigen om hun licht te laten schijnen over de samenspeelwaarde van speeltoestellen. 

Elkaar in beweging zetten 
Dirk Vermeulen van Bureau Speelruimte observeert al tientallen jaren spelende kinderen. “Buiten spelen is vooral zo aantrekkelijk omdat je daar andere kinderen tegenkomt waarmee je kunt spelen. Maar als je dan naar speeltoestellen kijkt, zie je veel toestellen die gericht zijn op alleen spelen of naast elkaar spelen: je speelt dan wel op hetzelfde toestel, maar jouw spel heeft geen invloed op het spel van het kind naast je.” Terwijl in die onderlinge invloed nou juist het begin van ‘samen’ zit. Vermeulen: “Essentieel voor een samenspeeltoestel is dat je elkaar in beweging zet en elkaar nodig hebt om te blijven bewegen: mijn beweging is jouw beweging. Voorbeelden van zulke speeltoestellen zijn schommels met meerdere zitplekken en onderlinge touwverbindingen, allerlei soorten wiptoestellen, touwbruggen en draaiplatforms. Maar ook spreek- en kijkbuizen en een trekpontje. Je kunt meedoen zonder dat je bij het groepje hoort dat er al speelt. Door dat eerste, fysieke contact op veilige afstand wordt het sociale contact vanzelf makkelijker. Vaak is zo’n speeltoestel dan een opstap naar andere vormen van samen spelen.”  

Multi-interpretabel 
Deze samenspeelformule geldt voor samenspel tussen kinderen die elkaar niet kennen, kinderen van verschillende leeftijden, tussen jongens en meiden en ook tussen kinderen zonder en met een beperking. Voor die laatste groep zijn dan soms wel extra aanpassingen nodig. “Samen spelen tussen kinderen met verschillende fysieke mogelijkheden wordt makkelijker met speeltoestellen die multi-interpretabel zijn en meerdere speelopties hebben. Als je zorgt dat die speeltoestellen bereikbaar zijn, kan elk kind daar iets vinden dat bij hem of haar past.” 

Magische cirkel 
Samen spelen begint er mee dat kinderen elkaar kunnen vinden”, stelt stedenbouwkundig ontwerper Arjan Vreugdenhil van OBB speelruimtespecialisten. Een speeltoestel geeft een duidelijk signaal: ‘Deze plek is voor kinderen. Hier mag je spelen’. Als je niemand kent in de buurt, is een speelplek met speeltoestellen een laagdrempelige plek om heen te gaan. Je ziet dan vaak dat kinderen eerst toekijken hoe andere kinderen spelen, dan er naast gaan spelen en langzamerhand gaan meedoen met het spel van die kinderen. Huizinga heeft het in Homo Ludens over de magische cirkel van een spel, waarbij je zelf kunt kiezen of en wanneer je er in stapt of er weer uit gaat. Dat basisprincipe van spel passen wij toe in onze ontwerpen.” 

Toestel en omgeving 
Bij de waterspeelplaats op de foto’s – een ontwerp van Vreugdenhil –  zie je dat goed: “Er zijn kinderen aan het pompen, er komt een waterstroom op gang en iedereen gaat kanalen graven en dammen bouwen. Er omheen loopt een vlonderpad waar je kunt zitten, klimmen, lopen en kijken. Als je het veilig genoeg vindt, is er in het zand ruimte genoeg om eerst aan de zijkant te spelen en dan langzamerhand de spelregels over te nemen en mee te gaan doen.” 

Om dat mogelijk te maken zijn toestel en omgeving dus beide van belang. Vreugdenhil: “Het gaat erom dat je een relatie legt tussen die twee. Je hebt een plek nodig om rustig toe te kijken en jezelf intussen een houding te geven: een duikelrek, palenrij of schommel bijvoorbeeld; iets wat je houvast geeft. Die plaats ik dus het liefst aan de rand van een speelplek, van waaruit een kind de hele  plek kan overzien. Het is dan de kunst de plek zo te ontwerpen dat je kinderen prikkelt om zich in de magische cirkel van het spel te begeven. ” 

Differentiatie 
Dit geprikkeld worden én de mogelijkheid hebben om mee te gaan spelen zijn volgens Vreugdenhil dé ingrediënten voor goede samenspeelplekken. “Met een veilige, bereikbare bufferzone om de speelcirkel heen heeft iedereen de kans om te observeren en de keuze te maken mee te spelen. Vervolgens gaat het er om dat er in de speelcirkel voor iedereen een passende, toegankelijke en uitdaging vorm van samenspel is. Differentiatie in samenspelvormen is daarom essentieel, zeker als je het hebt over de centrale speelvoorzieningen in je wijk. Investeer dus eerst op die plekken en neem daarin omgeving en speelobject integraal mee.”